Qaybtii 2aad: Gorfaynta Xeerka Sir-doonka Qaranka: Xakamaynta Qawlka iyo Qalinka. Qalinkii Sare Boobe Yuusuf Ducaale

Qoraa Sare Boobe Yuusuf Ducaale

Intaas kuma ay koobnayn e’, maansooyinkii iyo heesihii halkudhegyada noqday ayaa raacay. Sow tii Cabdillaahi Suldaan, Timacadde lahaa:

“Dan Soomaaliyeed lama hayee, waa dabbaal kale e’,

Shacbigii dagaalka u gala, daadsan suuqyada e’,

Danbarkeedi Maandeeq nimaan, doonin baa dhamaye,

Dastuur iyo qawaaniin ayaan, cidina doon-doonin,

Ninnaan dawlad baa Xamar fadhida, haw dabbaal-degine,

Dawarsadaha qaawani kuwuu, daasaddaw madhiyay,

Ee daasaskeennii wixii, yaallay lagu doortay,

Dikhsi lama xisaabsanid haddaad, daw ku kulantaane,

Dibjirkiyo haddaan lala hadlayn, dumarka gaajaysan,

Goortaan horoo loo durkiyo, derejo eegaayay,

Hadduun baa sidii Buul Duqeed, daaha loo rogaye,”

Axmed Ismaaciil oo Qaasin, loo yaqaannay markii uu ka yaabay arxan-darradoodii iyo dareen-la’aantoodii sow kii laha:

“Dayaxaa la kala boobayaa, Dirirkii cawleede,

Xiddigtii Dagaar iyo la dhaaf, Diillintii Guray e’,

Dib baa Laxaha loo eegayaa, sacana waa daafe,

Duqii samada lagu sheegayiyo, dide Cir-jiidhiiye,

Dabaylaha rag baa kala yaqaan, dawga loo maro e’,

Hadba waqalka dihin Ruushku waw, doogsin-cararaaye,

Daruuraha la weeraray nin ogi, dib uga faallooye,

Nin da’dii halkaa gaadhay oo, daallan baan ahaye,

Hayeeshee dabkeedu ha ba’ee, doqoni waa mooge,

Daab gudimo weli sooma jarin, wiilashaan diraye,

Halka dunida lagu geeddi yahay, deyiba maayaane,

Umaddii daryeel weli ma helin, daacadda ahayde,

Sidii bay u dooyeysan tahay, damashii weyneyde,

Sidii bay duleedadda dhar-li’I, ugu dab-jeexaane,

Sidii baa du’ddada aar dhiciyo, dacaw u joogaaye,

Sidii baa dugaag uga gurtaa, daaqa xoolaha’e,

Sidii bay docii aqalladii, uga daloolaane,

Sidii baa darroorimada iyo, daad u gelayaaye,

Sidii baa degmadu ceelashii, ugu dar-leeftaaye,

Sidii baa Ducaaloow biyaha, loo dawariyaaye,

Sidii bay u daba goosi tahay, haradii Doolloode,

Oo weliba dibindaabyo-iyo, diriri joogtaaye,

Waa kaa dareersaday Axmaar, dayr-cadkii dhalaye,

Denbi ku hadli mayo e’ ma arag, dawladdaan rabaye,

Is-ma doorin gaalkaan diriyo, daarta kii galaye,

Dusha midabka Soomaali baad, dugulka mooddaaye,

Misna laguma diirsade qalbigu, waadirkii Karal e’,

Meeshaan dad aan urursho iyo, darar ka eegaayey,

Iyaba waa darxumo ii hadhaye, dacar miyaan leefay,

Ma dorraato raadkaan dhigaan, dib ugu soo laabtay,

Sidii aan deyeys nahay miyaan, dawgii ka habaabay,”

Axmed Ismaaciil Diiriye oo Qaasin loo yaqaannay wuxu sawirkan bixinayaa waa 1964kii. Bal hadda isu eega xaaladda aynu maanta ku sugan nahay, iyo xaaladdaa murugada leh ee uu Qaasin xilligaa fog sawirayay. Miyaanay maansooyinkani noolayn!

Haddii aynu godollo ka soo qaadanno Xaaji Aadan Af-qallooc, sow kii isaguna lahaa:

“Tallaabada mid gaalkii shabbaha, tegay ma-liibaane,

Adigoo wuxuun tabanayoo, tegay halkuu joogo,

Kolkuu sida libaax raqi u taal, qoorta kor u taago,

Oo uu ‘tayga’ luquntiisa sidhan, taabto faraqiisa,

Oo in aad addoonkiisa tahay, taana la ahaatay,

Oo aan dadkana taakulayn, calanna taageerin,

Oo in uu adduun badan tabcado, taa qudhaw jeeda,

Iyana waa tabaalaha waqtiga, taynu aragnaaye,

Tu’ kaloo ka daran baa jirtee, taana bal an sheego,”

Sawirkaasi waa kii taagnaa 1960kii ilaa 1969kii, markii ay ciidammadu taladii dalka qoriga ku maroorsadeen.

Nidaamkii Maxamed Siyaad malaha qiyaastii markii uu 10 sannadood xilka hayay, ayaa wax doorasho-ku-sheeg ahaa lagu soo dhisay wax markaa la odhan jiray Golaha Shacabka oo dhoob-dhoob ahaa. Berigaana dadweynuhu ma ay mahadin oo waxay ku suntadeen oo ay ula baxeen ‘Darka Sacabka’. Haddii aanan qaldanayn ama aanay xusuustayduba I dagayn, waxa kale oo ay beryahaa dadweynuhu ula baxeen oo ay Golahaa ma-dhalayska ahaa u qarin jireen ‘Shinbirayahow heesa.’ Hees ay Xaliimo Khaliif (Magool) qaadi jirtay oo aan u malaynayo in uu Xasan Sheekh Muumin lahaa ayaa halkudheggaa hadaaqa dadweynaha noqday laga soo qaatay.

Sow tii uu Muuse Cali Faruur, maansadiisii Deelleeyda ee ‘Deelleey markhaati leh’ ku lahaa:

“Ummad uma danaynin e’,

Waa darajo-siin iyo,

Dibitaatiyaashaan,

Darka Sacabka geynnee,

Doorashada ku sheegnee,

Ma mid aan dareen iyo,

Dar Ilaah ku keennoo,

Danta hoos u eegnaa,

Nagamana dahsoonee,

Dadku waxay ogsoon yiin,

In ay tahay duruuftani,

Dalka maanta taallaa,

Mid la sii diyaarshoo,

Dan-yar lagaga xoogsado,”

(La soco qaybta 3aad ………..)