Search This Blog

Thursday, November 15, 2012

War Saxaafadeed: XUKUUMADA SOMALILAND OO KA DHIGTAY SOMALILAND DALKA AANAY KA DHICI KARIN DOORASHO XOR AH OO XALAAL AHI


Office Telephone: 252 2 4429552. Email: hornwatch@yahoo.com

HORNWATCH Index:   S/land 120/1/12

Ku:       H. E. Axmed Maxamed Maxamuud ‘Siilaanyo’
Madaxwaynaha JSL
            Xarunta Madaxtooyada Somaliland
            Hargeisa, Somaliland

Ku:       Komishanka Doorashooyinka Qaranka Somaliland
            Xarunta Komishanka Doorashooyinka
            Hargeisa, Somaliland

Ku:       Gudida Ilaalinta Anshaxa iyo Habsami u Socodka Doorashada
            Xarunta Gudida
            Hargeisa, Somaliland

Og:      Xisbiyada iyo Ururada Siyaasada Somaliland

Og:      Qaadhaan bixiyayaasha doorashooyinka Somaliland

Og:      British, US, Denmark, Norway, Holland Embassies & EU, AU, IGAD regional offices in Ethiopia, Kenya

Og:      Human Rights Watch, Amnesty International, East & Horn of African Human Rights Defenders Network in Kampala, Uganda

Og:      National Endowment of Democracy, DANIDA, UN Somalia/Somaliland Political Office,  UN Independent Monitoring Committee on Somalia and Eritrea embargo
 
Og:      Warbaahinta Gudo iyo Dibad

Public Statement                                                                                                                                             Released Today: 16 Nov. 2012


UJEEDO:          XUKUUMADA SOMALILAND OO KA DHIGTAY SOMALILAND DALKA AANAY KA DHICI KARIN DOORASHO XOR AH OO XALAAL AHI

Iyadoo ay haatan ka hadhsan tahay in ka yar 2 wiig maalinta ay dalka Somaliland ka dhacayso doorashadii sanadaha faraha badan mudo dhaaftay ee golayaasha deegaanku, ayaa marka loo dhabogalo aanay wakhtigan xaadirka ah Somaliland ka jirin shuruudahii aasaaska u ahaa in ay dalka doorasho xor ah oo xalaal ahi ka dhacdo.

Xog ururu si taxadar badan ay u sameeyeen Gudiga Ilaalada Xuquuqda Aadamiga Geeska Afrika ee Horn Watch ayaa daaha ka rogaysa habdhaqan ka baxsan nidaamka dimuquraadiga oo ay ku dhaqmayso xukuumada Madaxwayne Siilaanyo, xilgudashada xubnaha Komishanka Doorashooyinka qaranka oo madmadow farobadani ku gadaaman yahay, xadgudubyada xuquuqda aadamiga iyo xoriyadaha aasaasiga ah ee hay’adaha sharcifulinta Somaliland ay sida joogtada ah ugu hayaan shacbiga dalka, maamulxumo iyo musuqmaasuq ka soo burqanaya xafiiska madaxwayne Siilaanyo, iyadoo haatan dadwaynuhu arkayaan hantidii umada oo madaxwaynuhu ku naasnuujinayo xubno ka tirsan qoyskiisa, dhaqaalihii dalkana ay xukuumadu gacanta u galisay maalqabeeno ka soo jeeda gobolada uu ka soo jeedo Madaxwaynahu. Duruufahan haatan ka jira Somaliland ee aanay doorasho xor ah oo xalaal ahi u dhici karin waxa kamid ah:

Xeerka Sirdoonka Qaranka oo ay ka Dhalanayaan Dunuub Caalami ah iyo qaar heer dal ahi:

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland iyo Dhaqdhaqaaqyada Dimuquraadiyad Doonka ahi waxay sida fiinta uga qaylinayaan xeerka Sirdoonka Qaranka oo qodobo ku jiraa ay dhabarjabinayaan xoriyada cabiraada iyo ra’yi dhiibashada iyo xoriyaadka aasaasiga ee dastuurka Somaliland damaano qaaday, Baaqa Caalamiga ah ee Xuquuqda Aadamaha (UDHR). Sidaasi darteed waxay Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland codkooda ku xoojinayaan dhawaaqyada iyo codsiyada ay Suxufiyiinta Somaliland u gudbinayaan Madaxwaynaha dalka. Xeerkan oo hay’adaha sharci dajinta Somaliland ay dhawaan meelmariyeen ayaa gabi ahaanba saaxada ka saaraya xoriyada saxaafada xorta ah iyo xaqa ra’yi dhiibashada iyo cabiraada oo ay Somaliland ku soo naaloonaysay 20kii  sanadood ee ugu dambeeyay.

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay uga digayaan Madaxwaynaha dalka Mud. Axmed Maxamed Maxamuud in uu dhaqan galiyo xeerkan Sirdoonka Qaranka oo  ay ka dhalanayso dhaqangalkiisa tacadiyo xuquuqda aadamaha iyo xoriyadaha aasaasigu, Maadaama Mudane Madaxwayne aad tahay Madaxwayne ay si xor ah oo dimuquraadi ah shacabkiisu u soo doorteen, waxa ay Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland kaa codsanaynaa in aanad dhaqan galin xeerkan, taasi bedelkeedana in aad ka saarto qodobada xakamaynaya xoriyada ra’yi dhiibashada iyo saxaafada kadibna dib ugu celiso Golayaasha sharci-dajinta.

Gafafka Xukuumadu ku Hayso Ururada Siyaasada ee Mucaaridka ah: 

Weeraro xukuumada Madaxwayne Siilaanyo ku kala furfurayso musharaxiinta ka sharaxan ururada mucaaridka ah iyadoo ku qalqaalinaysa in ay iska casilaan musharxnimada, weerarada noocan ah ayaa si wayn dibada ugu soo baxay wiigii labaad iyo kii seddexaad ee ololaha doorashada, isagoo gaadhay heer musharaxiinta mucaaridka la horkeeno Madaxwaynaha Qaranka Mudane Axmed Maxamed Maxamuud ‘Siilaanyo’ si uu musharaxiintaasi ugu qanciyo in ay ka tanaasulaan tartanka, waxa aanay xataa talaabooyinka noocan ahi saameeyeen oo xilalkoodii iska cusilay madax sarsare oo ka tirsanaa ururada siyaasada ee mucaaridka ah qaarkood.

Iyadoo xeerka doorashooyinka Dawladaha Hoose ee Somaliland dhigayo “in aan la xidhi karin Musharaxiinta u tartamaya doorashooyinka golayaasha deegaanka Somaliland oo ay leeyihiin dhawrsanaanta la mid ah ta ay haystaan Xildhibaanada la doortay, haddii aanay danbi xukunkiisu ka badan yahay sadex sano aanay gacanta kula jirin”. Af-hayeenka Komishanka Doorashooyinka Qaranka Mud. Maxamed Xirsi Geelle ayaa maanta ka markhaati kacay in Xukuumadda Somaliland tacadiyo iyo xadhig kula kacday musharixiin ka tirsan ururada Siyaasadda ee Tartamaya. Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay xogogaal u noqdeen qaar ka mid ah musharxiinta ururka UMADDA oo ay xukuumadu la la bartilmaameedsatay xadhiga iyo tacadiyada kale waxa ka mid ah: 

1. C/risaaq Faarax Xuseen   114 Burco, 2.Maxamed Jaamac Dubad  105  Hargeysa, 3.C/raxmaan Mire Gurxan   106 Caynaba, 4.Maxamed Ciise Ducaale  109 Burco, 5. Maxamed Yuusuf Cabdille Balay-gubadle, 6.Jaamac Maxamed Cabdi Guddoomiyaha Caynaba ee Umadda.

Waxa la yaab leh iyadoo Boolisku musharaxinta bartilmaameedsadaan oo xabsiga u taxaabaan, maalamaha ururadoodu uu leeyihiin Ololaha Doorashada, si aanay taageeryaashooda la hadlin. Sidoo kale waxay xukuumada Somaliland qaaday falal ay ku kala furfurayso musharaxiinta Xisbiga New UCID, iyadoo siinaysa lacag aad u tiro badan uguna balanqaadaysa shaqooyin ayay xukuumadu ku qalqaalisay musharaxiin tiro badan oo ka tirsan Xisbiga NEW UCID in ay ka hadhaan tartarka musharaxnimada.

Sanadkan sii dhamaanaya ee 2012 ayaa noqday sanadkii ugu xumaa dhinaca xuquuqda aadamaha ee soo mara Somaliland tan iyo markii lagu dhawaaqay la soo noqoshada madaxbanaanideeda 1991, sababtoo ah sanadkan waxa dalka ka dhacay gabood falada iyo tacadiyadii ugu tirada badnaa ee xukuumadu u gaysato shacbiga waxana ka mid ah.

Xadgudbyada Xukuumada ee Qaxootiga iyo Magangalyodoonka:

Waxa ay Xukuumada Madaxwayne Siilaanyo si khasab ah dalka uga saartay tiradii ugu badnayd ee dad qaxooti iyo  magangalyo doon ah oo ay gacanta u galisay hay’adaha amaanka ee dalka Ethiopia oo ay markii hore ka soo qaxeen tirada ay xukuumadu dhiibtay ee noo diiwaangashani waxay kor u dhaafaysaa 250 ruux oo isugu jira rag, dumar iyo caruur.

Gaboodfalada Xukuumada ee Suxufiyiinta Somaliland:

Sanadkani tiraddii ugu badnayd ee suxufiyiinta Somaliland ee ka hawlgala warbaahinta madaxabanaan  ayay Xukuumada Madaxwayne Siilaanyo xabsiga u taxaabtay, jidhdil u gaysatay iyadoo khasaarana u gaysatay qaar ka mid ah agabkii ay ku hawlgalayeen suxufiyiintu. tiradii ugu badanayd ee dacwado lid ku ah suxufiyiinta madaxa banaan ayay xukuumada Siilaanyo u gudbisay hay’adaha garsoorka dalka, dacwadahaasi oo markii loo dhabogalay Masuuliyiinta sarsare ee xukuumadu ay kaga aargoosanayeen Saxaafada madaxabanaan kadib markii ay qortay xogo iyo warar iyaga khuseeya.

Xadhiga Sharcidarada ah ee Muwaadiniinta:

Xadhiga sharcidarada ah (arbitrary detentions) iyo jidhdil (torture) iyo sidoo kale xabsi ku hayn qaanuunka ka baxsan ayaa inta la og yahay 18, ruux oo isugu jira 12 muwaadiniin ah 2 u dhashay Somalia iyo hal Ethiopian ah ay haatan mudo bil ah ku xidhan yihiin Xabsiga Mandheera. Dadkaasi oo habo yaraatee aan wax maxkamada ah la horgaynin ayaa waxa laga soo qabqabtay magaalo xuduudeeda Lawyacado iyadoo nasiibdarada kale ee dhacday markii maalintii 3aad ee xadhigooda la keenay laguna xibisay xabsi qarsoodi ah oo ku dhex taal xerada ciidamada ee Birjeex ay  madaxda ciidamadu ay sii daayeen 2 maxbuus oo ka soo jeeda beesha dhexe ee Somaliland halka maxaabiistii kale oo badankoodu ka soo kala jeeday gobolada Awdal iyo Selel loo gudbiyay dhinaca xabsiga Mandheera oo ay haatan la iska-hayayaal ku yihiin

Tabashooyinka Tirada Goobaha Codbixinta:

Waxa kale oo warwarkooda leh Komishanka Doorashooyinka Qaranka oo tirada goobaha codbixinta ee dalka deegaanada qaar yareeyay halka deegaano kalana ay kordhiyeen, iyagoo aan soo bandhigin sababta ay taasi u sameeyeen. Waxana ay talaabadani sababtay qaylo dhaan ka soo yeedhay deegaanada ay Komishanku ka yareen tirada goobihii ay hore uga codayn jireen, Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay xogogaal u noqdeen in Gobolka Togdheer deegaanada Komishanka Doorashooyinku aad u kordhiyay tirada goobaha laga codaynayo ay u badan yihiin deegaanada galbeedka Burco oo uu ah deegaanada uu ka soo jeedo madaxwayne Siilaanyo, halka deegaanada galbeedka Burcana tiradii goobaha codbixinta uu aad u yareeyay. Tan waa talaabo cadaan ah oo Komishanka Doorashooyinku ku soo saarayaan xisbiga talada haya.

Marka arimahan lagu daro maamul xumada ku dhisan eexda iyo qaraabo-kiilka ee ka soo fatahaysa xafiiska Madaxwayne Siilaanyo, iyo musuqmaasuqa hantida qaranka ee madaxtooyadu ku naasnuujinayo xubno ka tirsan qoyska Madaxwaynaha, iyo iyadoo aan xukuumada madaxwayne Siilaanyo uu dhisay ahayn mid loo dhan yahay, dhinaca saami qaybsiga oo beelo dhismaha qaranka halbawle u ah aanu siinin saamigii ay xaqa u lahaayeen.

Aargoosiga  Siyaasadeed ee Xukuumada: 

Xukuumadda Madaxwayne Siilaanyo  ayaa markii ay talada dalka la wareegtay qaaday olole balaadhan oo aargoosi siyaasadeed ah shaqaalahii dawlada gaar ahaan kuwa ka soo jeeda gobolada Awdal, Saaxil iyo Oodwayne. Dhawaana dadwaynaha Somaliland ayaa si xoog ah u dareemay Madaxwaynaha iyo qoyskiisa oo si gaar ah u bartilmaameedsanaya shaqaale dawladeed oo ka soo jeeda gobolka Awdal, waxana ay u adeegsadeen Hantidhawrka Qaranka si uu dambi aan jirin ugu sameeyo.

Dhaqamada noocan ah ee ka soo fulaya xafiiskii Madaxwaynaha dalka Mudane Ahmed Maxamed Maxamuud ‘Siilaanyo’ ayaa ah qaar si xun u naafaynaya oo dhantaalaya midnimada, wadajirka iyo isku kalsamaanta guud ahaan shacbiga Somaliland, sidoo kale waxay dilayaan nidaamkii iyo kala dambayntii iyo kalsoonida shacabku ku qabo maamulka duwaliga ah.

Ifafaalaha haatan ka aloosan Somaliland ee Xukuumada Madaxwayne Siilaanyo dalka ka wadaa waxay keenaysaa:

1.      In ay ku shubato xukuumadu doorashooyinka dawladaha hoose, sidoo kale waxay qaabkan kushubashada ku soo saari kartaa ururada siyaasada ee xukuumadu wadato

2.      Dhinaca kale waxa muuqta in ay ku soo socoto nabadgalyo xumo iyo dagaalo sokeeye oo ka dhaca dalka, iyadoo ay u muuqdaan hay’adihii qaran ee xasarad dajinta u xilsaaraana in ay jeebada xukuumada ku jiraan. Hawlgabnimada Golaha Guurtida ayaa lagu macnaynkaraa in ay sabab u tahay Gudoomiyaha Golaha Guurtida oo dhalasho ahaan ka soo jeeda beesha Madaxwaynuhu ka soo jeedo.

3.      Jawigan kakan ee ay dalka ka abuurtay xukuumada Somaliland kaasi oo ah mid aanay sinaba uga dhici karin doorasho xor ah oo xalaal ahi waxa uu keeni karaa in ay ururada siyaasada qaarkood qaadacaan ka qaybgalka tartanka doorashada Golayaasha Deegaanka

Talo-soojeedimo:

Ø  Waxanu ugu baaqaynaa guud ahaan jilayaasha doorashooyinka Somaliland in si wadajir ah isugu yimaadaan si ay cod midaysan ugu gudbiyaan xukuumada Somaliland si ay dib ugu soo celiso dalka jawi ay ku dhici karaan doorasho xor ah oo xalaal ahi.

Ø    Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland iyo Dhaqdhaqaaqyada Dimuquraadiyad Doonka ahi waxay ugu baaqayaan Dalalka la saaxiibka ah dalka Somaliland, taageerayaasha Doorashooyinka Somaliland, iyo Bulshada Caalamka in ay Xukuumada Madaxwayne Siilaanyo culays caalami ah ku saaraan sidii uu dalka ugu soo celin lahaa jawi ay doorasho xor ah oo xalaal ahi uga dhici lahayd.


Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay Madaxwaynaha Somaliland u soo jeedinayaan talooyinkan hoos ku qoran:

1.     Maadaama dhaqan-galkiisa xeerka Sirdoonka Qaranka gaar ahaan qodobkiisa 7aad farqadiisa 11aad kaas oo awood u siinaya hay’ada Sirdoonka Qaranka inay faafreeb ku sameeyaan wax soo saarka warbaahinta una dhigan sidan. “La socodka qalabyada warbaahinta,qoraalada iyo meel kasta oo ay ku wajahanyihiin iyo in la hubiyo ujeedooyinka ay  xanbaarsanyihiin iyo waxkasta oo ku duugan (publication press and propaganda” ay ka dhalanayaan dunuub dhinaca xuquuqda iyo xoriyadaha aasaasiga ah isla markaasina uu burinayo xaqii cabiraada iyo ra’yi dhiibashadm waxa aanu Mud. Madaxwayne kaa codsanaynaa in aanad dhaqan-galin, adigoo ka hor doorashada golalaha deegaanka inta aanay dhicin sidaasi ficil ku muujinaya;


2.     Mud. Madaxwayne waa in xukuumadaadu sida uqu dhaqsaha badan u joojiso gafafka ku hayso asxaabta mucaaridka ah ee tartamaysa gaar ahaan xadhiga, bahdilaada iyo ku khasabka musharixiinta ururada  UMADDA iyo NEW UCID xukuumadaadu ku hayso iyo sidoo kale waa in aad sida ugu dhaqsaha badan wax uga qabataa saraakiisha jabisay Anshaxa Ololaha Doorashada ee ay magacyadooda kuu soo gudbiyeen hay’adaha qaranka ugu xilsaaran ilaalinta Anshaxa Doorshada.


3.     Waa in Xukuumada Somaliland joojisaa mastaafurinta joogtada ah sida joogtada ah ay ugu fuliso dadka  qaxootiga iyo magangalyodoonka ah ee dalka sifada sharciga ah ku jooga.


4.     Waxanu ugu baaqaynaa in xukuumada Somaliland gabi ahaanba joojiso tacadiga iyo gaboodfalada ay sida joogtada ah ugu hayso Suxufiyiinta Somaliland.


5.     Mud. Madaxwayne waxa aanu kuugu baaqaynaa in sida ugu dhaqsaha badan oo bilaa shuruud ah aad xoriyadooda ugu soo celiso dhamaan muwaadiniinta rayidka ah ee la haya-yaasha ku ah xabsiyada dalka, waana in aanay xukuumadaadu dhaqan ka dhigan in ay muwaadiniinta iska xidho iyadoo aan sifo sharci ah u marin, dhamaan dadka la xidho ama lagu soo eedeeyo danbi waa in 48 sacadood gudahood lagu horgeeyo maxkamad awood u leh. Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay xogogaal u yihiin 12 ruux oo ciidamada qaranku ka soo qabteen Lawyacado, labo ruux oo Somali ah iyo hal Ethiopian ah oo iyadoo maxkamad aan la horgaynin ku xidhan xabsiga dhexe ee Mandheera. Haddii ay dambi galeen waa in maxkamada awooda u leh ee ku taala deegaankii ay danbiga ku galeen la horgeeyaa, ruuxana waa dambi laawe ka hor inta aanu dambi ka hor cadaan maxkamad caadil ah horteed. 


6.     Xukuumada Somaliland waa in ay gabi ahaanba joojiso aargoosiga  Siyaasadeed ee lidka ku ah shaqaalaha dawladda, maadaama oo ay xaq u leeyihiin in ay taageeraan urur siyaasadeedka ay doonayaan.


Komishanka Doorashooyinka Somaliland: 

7.     Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxa aanu ugu baaqayaan Komishanka Doorashooyinka Somaliland in sida ugu dhaqsaha badan u xaliyaan tabashooyinka tirada goobaha codbixinta ee ka soo yeedhayo deegaano kala duwan oo dalka ah.


8.     Sidoo kale waxanu Komishanka Doorashooyinka Somaliland la socodsiinaynaa in ay xaq u leeyihiin dadka naafada ah ee Somaliland in la gaadhsiiyo wacyigalinta doorashada iyo sida ay u codayn lahaayeen. Ka reebida aad haatan ka reebteen wacyigalinta muwaadiniinta naafada ah oo ay ku jiraan dhagoolayaal indhoolayaal waxay xadgudub ku tahay doorashada xorta ah ee xalaasha ah.

ILAAHAY AYAA MAHADI U SUGNAATAY

Suleiman Ismail Bolaleh
Gudoomiyaha
Gudiga Ilaalada Xuquuqda Aadamiga Geeska Afrika ee Horn Watch
ahna Afhayeenka Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland

Thursday, November 8, 2012

There is no possibility of immunity for the former Somali prime minister who conceded liability over the mass killing and torture of his people

There is no possibility of immunity for the former Somali prime minister who conceded liability over the mass killing and torture of his people, the 4th Circuit ruled.

Mohamed Ali Samantar, who now lives in Fairfax, Va., served as defense minister and prime minister after a military coup overthrew Somalia's elected government in 1969. He was the top military leader in Somalia until Major General Mohamed Siad Barre was ousted in 1991.

     In a federal complaint, four native Somalis accused Samantar of supervising the military that tortured, killed or imprisoned them or their relatives in the 1980s.

     In a motion to dismiss, Samantar claimed the Foreign Sovereign Immunities Act shielded him from liability. But the Supreme Court unanimously ruled in 2010 that the act applied only to foreign states, not to individual foreign officials.
     Samantar then moved to dismiss on the basis of common-law immunity, but a federal judge in Alexandria denied this maneuver and proceeded with a trial while Samantar's appeal was still pending.
     In February 2012, Samantar personally appeared in court and conceded liability. The court ordered him in August to pay the plaintiff victims $21 million.

     On Friday, the 4th Circuit rejected Samantar's attempt at claiming common-law immunity, finding that acts such as torture, genocide, executions and arbitrary imprisonment violate a jus cogens, or norm of international law.
     "Unlike private acts that do not come within the scope of foreign official immunity, jus cogens violations may well be committed under color of law and, in that sense, constitute acts performed in the course of the foreign official's employment by the sovereign," Chief Judge William Traxler wrote for the three-judge panel. "However, as a matter of international and domestic law, jus cogens violations are, by definition, acts that are not officially authorized by the sovereign."

     The decision notes that British courts denied immunity to Augusto Pinochet, the former head of Chile accused of directing widespread torture.

     "We conclude that, under international and domestic law, officials from other countries are not entitled to foreign official immunity for jus cogens violations, even if the acts were performed in the defendant's official capacity," Traxler wrote.

     The court insisted that the State Department's opinion on the matter did not decide the matter for the court.

     "We give absolute deference to the State Department's position on status-based immunity doctrines such as head-of-state immunity," Traxler wrote. "The State Department's determination regarding conduct-based immunity, by contrast, is not controlling, but it carries substantial weight in our analysis of the issue."

Sunday, November 4, 2012

Murugada taal Somaliland Doorashada Horteed & Mawqifka Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland




HORNWATCH Index:   S/land 119/1/12
Ku:       H. E. Axmed Maxamed Maxamuud ‘Siilaanyo’
Madaxwaynaha JSL
Xarunta Madaxtooyada Somaliland
Hargeisa, Somaliland

Ku:       Komishanka Gudida Doorashooyinka Qaranka Somaliland
Xarunta Komishanka Doorashooyinka
Hargeisa, Somaliland

Og:      Xisbiyada iyo Ururada Siyaasada Somaliland

Og:      Qaadhaan bixiyayaasha doorashooyinka Somaliland

Og:      British, US, Denmark, Norway, Holland Embassies & EU, AU, IGAD regional offices in Ethiopia, Kenya

Og:      Human Rights Watch, Amnesty International, East &Horn of African Human Rights Defenders Network in Kampala, Uganda

Og:      National Endowment of Democracy, DANIDA, UN Somalia/Somaliland Political Office,  UN Independent Monitoring Committee on Somalia and Eretria embargo

Og:      Warbaahinta Gudo iyo Dibad





Public Statement                                               Released Today: 30 October 2012

Ujeedo: Murugada taal Somaliland Doorashada Horteed & Mawqifka Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland

Mudane Madaxwayne,

Difaacayaasha Dhexdhexaadka ah ee Xuquuqda Aadamiga Somaliland iyo dhaqdhaqaaqyada dimuqraadiyad doonka ah oo ixtiraam farobadan kuugu haya xilka qaran ee ay shacabka Somaliland kuu doorteen, waxanu si xushmad leh kuula socodsiinaynaa werwerka aanu ka qabno xaaladaha uurku taalada leh ee haatan dalkeenu maraayo gaar ahaan dhinacyada nabadgalyada iyo amaanka muwaadiniinta, xadhiga sharcidarada ah, jidhdilka iyo gabood falada kale ee lidka ku ah xuquuqda iyo xoriyadaha aasaasiga ah ee dastuuriga ah oo hay’adaha sharcifulinta Somaliland ay la beegsanayaan muwaadiniinta iyo ajaanibka dalka ku sugan, farogalinta ay xukuumadaadu la bartilmaameedsanayso xisbiyada iyo ururada mucaaridka ah
qaarkood, iyadoo ay xukuumadaaduna u isticmaalayso hantidii qaranka ku soo saarista musharixiinta ka tirsan xisbiga talada dalka haya ee Kulmiye. Sidoo kale falalka lidka ku ah maamul wanaaga ee ka jira hay’adaha sarsare ee xukuumada iyadoo Komishanka Sare ee Doorashooyinka Qarankana ay dibada haatan u soo baxeen falal musuqmaasuq oo ay ku kaceen.
Waxanu Mudane Madaxwayne quudaraynaynaa in aad talaabooyin wax ku ool ah ka qaadi doonto dhibaatooyinkan aanu kuu soo bandhigayno.
Xadgudubyada lidka ku ah Suxufiyiinta Madaxabanaan ee Somaliland:
Tan iyo la soo noqoshada madaxbanaanida Somaliland oo haatan laga joogo 22 sanadood waxa markii ugu horaysay dalka Somaliland gudihiisa qudha lagaga jaray wariyihii ugu horeeyay oo ka tirsanaa saxaafada madaxabanaan Wariye Ahmed Saakin Farax oo telefishanka Universal uga soo warami jiray magaalada Laascaanood isla markaasina ahaa wakiilkii ururka Suxufiyiinta Somaliland ee SOLJA ee gobolka Sool. Dilka wariyahan ayaa imanaya iyadoo doorashooyinkii dawladaha hoose ay ka hadhsan yihiin in ka yar bil iyo badh, iyadoo xukuumada Somalilandna aanay ka hadal falkaasi tacsi mooyaane, iyadoo tan iyo markii xukunka dalka uu la wareegay madaxwayne Siilaanyo uu kor u kac xaddhaaf ahi ku yimi tacadiyada ay xukuumadiisu ku hayso warbaahinta madaxabanaan iyo hawlwadeenadaba oo si joogto ah ula kulma handadaad, xadhig sharcidaro ah, iyadoo laga maanaco helida wararka. Waxana ay diiwaangaliyeen Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland xadgudubyo aad uga tiro badan tacadiyadii ay saxaafada madaxa banaan u gaysan jireen xukuumadihii ka horeeyay xukuumadan Siilaanyo.

Hay’adaha Sharcifulinta Somaliland iyo Xadhiga Sharcidarada ah, Jidhdilka ee Muwaadiniinta:

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland ayaa xogogaal u noqday in xadhiga sharcidarada ah, jidhdilka, bahdilaada iyo gaboodfalada ay hay’adaha sharcifulinta Somaliland la beegsadaan muwaadiniinta iyo ajaanibka ku sugan dalka gudihiisu uu aad u kordhay xiligan ay kaabiga inagu soo hayso doorashooyinkii dawladaha hoose. 20 October 2012 Ciidamada Qaranka ee fadhigoodu yahay Bariisle oo duleedka Lawyocado ku taal ayaa 18 ruux oo rayid ah kuwaasi oo isugu jiray 15 reer Somaliland ah, 2 reer Somalia ah iyo hal Itoobiyaan ah ka soo qabqabteen magaalada xuduuda ku taala ee Lawyo-cado, iyadoo markii ay qabqabanayeen ciidanku ragaasi si fool xun u garaacay, habeenkii koowaad waxa lagu xidhay Lawyo-cado, habeenkii labaadna waxa loo qaaday oo lagu xidhay tuulada Geerisa, iyadoo aroornimadiina lagu soo qaaday baabuur Ciidanka Qaranka Somaliland leeyihiin iyagoo dhamaan ragaasi xadhko loogu xidhxidhay dhigahii baabuurka ayaa si toos ah waxa loo keenay oo lagu xabisay xerada ciidamada qaranka ee Birjeex oo ku taal Hargeisa. Qaar ka mid ah dadkan rayidka ah waxa ay ka mid ah
  1. Jamaal Cabdi Habane
  2. Ahmed Cabdi Habane
  3. Maxamed Carab Maxamuud
  4. Cabdi Farax Samade
  5. Ahmed Abdilaahi
  6. Liibaan Sahal
  7. Cabdixakiim xuseen Liibaan
  8. Cilmixakiim Xaashi Hufane
  9. Maxamed Barkhad Aanayte
  10. Muuse Xasan Warsame
  11. Faarax Maxamed Xasan
  12. Najax jaamac Roble
Markii ay labo maalmood ku xidhnaayeen xabsi ciidan oo ku dhexyaala xerada ciidanka qaranka ee Birjeex ayaa la horgeeyay dhamaan dadkan maxkamada ciidamada taasi oo waydiisay maxaabiistan in ay ka tirsanaayeen Gaaska 1aad ee ciidanka Qaranka, waxayna maxaabiistani ugu jawaabeen ma nihin ciidan waligayana ciidan ma aanaan noqon. Kadib waxa loo qaaday dhinaca xabsiga Hargeisa si loogu xidho balse waxa ku diiday oo ku gacan saydhay in ay qabtaan maxaabiistan maamulka Xabsiga Dhexe ee Hargeisa, kuwaasi oo u sheegay in ay kaliya qabtaan maxaabiista sifo sharci ah loogu soo gudbiyo. Kadib waxa dib loogu celiyay maxaabiistan xabsigii ciidanka ee ku yaalay xerada Birjeex dhexdeeda.

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxa layaab iyo fajac ku noqotay tan iyo markiii dalka laga xoreeyay taliskii dhiigyo cabka ahaa ee Siyaad Barre oo xerada ciidanka ee Birjeex u isticmaali jiray tacadiyada iyo naxariisdarada ee uu u gaysan jiray muwaadiniinta reer Somaliland ayaa nasiibdarada dhacday waxay in 22 sano kadib markii ugu horaysay xukuumada Madaxwayne Siilaanyo ay bilowday in sifo sharci daro ah oo lafjab ku ah xoriyada iyo xuquuqaha aasaasiga ah ee uu jideeyay dastuurka Somaliland dalka ay kula kacdo qaar ka tirsan muwaadiniinta Somaliland oo haatan mudo toban habeen ah ku xabisan xerada ciidamada ee Birjeex, goobtan lagu xabisay muwaadiniintan ayaa ah goob gabi ahaanba ay xaaraantinimaynayaan shuruucda dalku in lagu xidho dad rayid ah, sidoo kale ilaa iyo haatan lama horgaynin maxaabiistan maxkamada sharcigu ogol yahay.

Farogalinta Xukuumada ee Xisbiyada/Ururada mucaaridka Qaarkood: 

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay diiwaangaliyeen falal farigalin toos ah oo ay xukuumadda Somaliland la bartilmaameedsatay labada Xisbi/Urur siyaasadeed ee ugu waawayn asxaabta siyaasada ee mucaaridka Somaliland, kuwaasi oo kala ah Xisbiga UCID iyo ururka UMADDA, iyadoo Xukuumada Siilaanyo qaaday talaabooyin ay ku kala furfurayso hogaamada sarsare ee labadan xisbi mucaarid iyadoo ugu balanqaadaysay xilal iyo lacag tiro badan waxayna weeraradan noocan ah xukuumada Siilaanyo u adeegsatay hogaamiyayaal dhaqameedyada gaar ahaan salaadiinta iyo cuqaasha beelaha Somaliland, shirqoolkii ugu dambeeyay waxa xukuumadu la beegsatay gudoomiye ku xigeenkii 3aad ee xisbiga UMADA oo isagu iska casilay xilkii sare ee uu ururkaasi UMADA ka hayay. Gudoomiyaha Ururka UMADA ayaa isagoo arintan ka hadlayana waxa uu warbaahinta u cadeeyay in Gudoomiye ku xigeenka 1aad ee ururkiisana ay si toos ah xukuumada Siilaanyo ula soo xidhiidheen iyagoo kula baayactamay in uu iska casilo xilka uu ururka UMADDA taasi badelkeedana uu heli doono lacag aad u farobadan iyo waliba xil sare.

Sidoo kale musharaxiin ka tirsan Xisbiga UCID oo u tartamaya doorashada dawlada hoose ayaa u xaqiijiyay in xubno sarsare oo ka tirsan xisbiga taladda haya ee KULIMIYE ay la soo xidhiidheen oo ay ku qalqaaliyeen in ay ka tanaasulaan tartanka ay xisbiga UCID uga sharaxanyihiin taasi bedelkeedana ay xukuumada ka heli doonaan hanta iyo xilal u qalma.

Falalka noocan ah ayaa gabi ahaanba wajigabax fool xun ku ah geedi socodkii dimuquraadiyada Somaliland taasi oo dhaawac xun u gaysanaysa isla markaasina shaki galinaysa in Somaliland ay ka dhici karto doorasho xor ah oo xalaal ahi.

Haddii ay xukuumada Somaliland sii wado talaabooyinka noocan ahna waxay fashil ku keenaysaa doorashada haatan ay ka hadhsan tahay 30 maalmood, sidoo kale waxay dhaawaci kartaa hantida ugu qaalisan ee umadda Somaliland haysato oo ah nabadgalyada.

U Isticmaalka Ololaha Doorashada Hantidii Qaranka ee Xukuumada: 

Dhinaca kale waxay Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland ay xogogaal u noqdeen in ay xukuumadda Madaxwayne Siilaanyo ay u isticmaalayso hantidii Qaranka ololahooda doorashada Dawladaha Hoose, iyadoo ay xafiisyo ugu furayso dadka ka sharaxan xisbigooda, isla markaasina hantidaasi siinaysa cuqaal, salaadiin iyo hogaamiye dhaqameedo ay filayso in ay saamayn ku yeelan karaan cida ay beelaha ay ka soo jeedaan u codayn karaan.

Talaabooyinka noocan ah ee xukuumadu ugu tagrifalayso hantida umadda u dhexda ahi waxay dhiirigalisaa in habdhaqanka xun ee laaluushka iyo musuqmaasuqu ay ku sii xididaystaan shacbiga dhexdiisa oo uu ka mid noqto caadooyinka lama dhaafaanka ah taasi oo naafaysa danta guud ee dalka. Sidoo kale waa xanuunada ugu xun ee burburiya nidaam kasta oo dimuquraadi ah.

Sidaasi darteed, waxay Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland cod dheer ugaga codsanayaan Madaxwayne Siilaanyo in uu sida ugu dhaqsaha badan u joojisaa in ay shilin ka mid ah hantida qaranka u isticmaalin ololahooda doorashooyinka nooc ay doonaanba ha ahaadeene. Waxana aanu xasuusinaynaa in haddii hanta qaran dawladi ku sii joogi karayso in ay UDUB ku sii joogi lahayd.

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay ugu baaqayaan Xukuumadda Madaxwayne Siilaanyo in sida ugu dhaqsaha badan u dajiyo sharcigii damaano qaadi lahaa in aanay olole doorasho u isticmaalin HANTI QARAN xukuumad kasta oo qaranka Somaliland uu yeesho, sharcigaasi marka ay samaysayso oo golaha wasiiradu ansixiyaan waa in ay Madaxwayne Siilaanyo si degdeg ah ugu gudbiyaa golayaasha sharci dajinta si ay uga doodaan una ansixyaan isagoo ka codsanaya madaxwaynuhu golayaasha sharci dajinta in ay degdeg u gudo galaan sharciga ugana qabsadaan waajibaadkooda dastuuriga ah.

Musuqmaasuqa Komishanka Sare ee Doorashooyinka Qaranka iyo Madmadowga ku jira Xeerka doorashooyinka D/hoose: 

Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland oo si taxadar badan ugu dhabo galayay xilgudashada Komishanka Sare ee Doorashooyinka Qaranka Somaliland, ayay ku ogaadeen in qaab uu madmadow badani ku jiro ay u maamulayaan qadaraasyada gudigaasi bixinayaan si ay u qabtaan doorashadan Dawladaha Hoose, iyagoo bixinta qandaraasyadaasi aan u marin habkii sharcigu ogolaa oo ah in ay si dhex ah u naadiyaan. Balse taasi bedelkeeda waxay qandaraasyadaasi siiyeen shirkado iyo ashkhaas ay masaaliix gaar ah ka helayaan.

Waxana talaabooyinkan musuqmaasuq ee hogaanka sare ee  Komishanka Doorashooyinka Qaranku samaynayaan meesha ka saaraysaa sidii ay ku dhaarteen oo ahayd in ay dhex u noqdaan tartamayaasha iyo axsaabta siyaasada oo dhan. Waxana ay horseedi kartaa in ay ku dhawaaqi karaan go’aamo aan xalaal ahayn. Iyadoo dhinaca sharciyada lagu dhaqayo doorashada dawladaha hoosena uu galdaloolooyin badani ka jiraan gaar ahaan qodobka 6aad ee xeer lambar 14, oo ilaa hadda si sugan oo cad oo cadaalad ku salaysan aan loo fasirin inkastoo ay ka kulmeen jilayaasha doorashooyinka Somaliland. Marka lagu daro musuqmaasuqa ka jira hogaanka sare ee doorashooyinka Somaliland ayaa tani waxay daaha ka faydaysaa in gabi ahaanba ay macno ahaan dhabarka ay ka jaban tahay nidaamkii tacabka badani kaga baxay umadda reer Somaliland ee ay ku dhisayaan nidaam dimuqraadi ah oo shaqaynaya.

Ilaalinta Hantida Muwaadiniintu waa waajib saaran xukuumada Somaliland:

Sanadihii ugu dambeeyay waxay shacbiga reer Somaliland dhibanayaal u noqdeen oo hantidoodiina lagu dhacay falal dhac ah oo ka mid ah kuwa ay umaduhu ka samaystaan dawladaha si ay uga ilaaliyaan hantidooda in lagu dhaco. Waxa ka mid ah falalkaasi kii loo yaqaanay Jiif oo jaq kaasi oo hanta malyuumaad dollar ah lagaga dhacay shacbiga saboolka ah ee ruuxii uu maalintii ku nool yahay in ka yar hal Dolarka Maraykanka ah.

Markale muwaadiniin farobadan ayaa saamiyo ku yeelatay shirkaddii xawaaladaha ee Qaran Express, maadaama oo ay dawlada Somaliland siisay ruqsadii ay dalka kaga shaqaynayso.

Balse xawaaladaasi waxaynu ognahay in ay masalaftay iyadoo tusaale ahaan reer Hargeisa oo kali ahi sheerarka ay gaadhayeen labo milyan iyo lix boqol oo kun oo Dolarka Maraykanka ah (US$2,600,000). Hantidan oo ilaa hadda wax war ah aanay ka haynin muwaadiniintii reer Somaliland ee iska lahaa, balse waxa Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland, nasiib wanaag u arkaan in hal fooq oo yar oo shirkadaasi ku leedahay badhtamaha farasmagaalaha caasimada Hargeisa, fooqaasi oo ah hantida kali ah ee shirkadaasi kacday ku leedahay guud ahaan dalka Somaliland.

Nasiibdaro, Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland, waxay heleen xogo iyo xaqiiqooyin rasmi ah kuwaasi oo xubno ka tirsan hogaankii sare ee maamulka shirkadii Qaran Express ku doonayaan in si qarsoodi ah u iibiyaan fooqaasi. Sidaasi darteed, Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland waxay ugu baaqayaan Wasiirada labada wasaaradood ee Cadaalada iyo Maaliyadu arinkaasi hantida muwaadiniinta Somaliland ka jirtay Shirkadii Qaran Express u saaraan Gudi heer qaran ah oo culimada waawayn ee dalku ku jirto kuwaasi oo lagu wareejiyo Fooqaasi shirkadu ku lahayd dalka si ay ugu kireeyaan saamilaydii sifaha sharci saamiyada ugu lahayd shirkadaasi ee dalka Somaliland u dhashay. Habkaasi oo kali ah ayaanu u aragnaa in muwaadiniintaasi ku heli karaan hantida lagaga dhacay shirkadaasi, maadaama oo aanay dawlada Somaliland Bangiga Dhexe ee Qaranka ka dhigin shirkadaasi xawaalada ee kacday wax hanti damaanad ah oo hadii dhac ay u gaysato muwaadiniinta ay adeegyada u hayso la siiyo.

Waxa kale oo Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland ugu baaqayaan Xukuumada Somaliland gaar ahaan wasaarada Maaliyadu in ay ku soo rogaan dhamaan xawaaladaha tirada badan ee sidii madaariska oo kale uga shaqeeya dalka oo qaar badan oo ka tirsan ay iska leeyihiin dad aan u dhalan dalku in lagu soo rago in ay baanka Dhexe ee Qaranka Somaliland ku soo shubaan hanta lacageed oo adag oo damaanad ka noqota hantida iyo adeega maaliyadeed ay ay shacbiga Somaliland u hayaan shirkadahaasi haddii dhac ku yimaado.

ILAAHAY AYAA MAHADI U SUGNAATAY
Suleiman Ismail Bolaleh
Gudoomiyaha
Gudiga Ilaalada Xuquuqda Aadamiga Geeska Afrika ee Horn Watch
Isla markaasina ah
Afhayeenka Difaacayaasha Xuquuqda Aadamiga Somaliland